Şema Terapi, bireyin erken dönemde edindiği deneyimlerin bugünkü düşünce, duygu ve davranışlarını nasıl şekillendirdiğini anlamaya yardımcı olan bir terapi modelidir. Bu modelde, şema modları bireyin o anki ruh halini ve içsel dinamiklerini ifade eden yapılar olarak tanımlanır. İşte bu modlardan biri de Talepkâr Ebeveyn Modudur.
Talepkâr Ebeveyn Modu Nedir?
Talepkâr Ebeveyn Modu, kişinin içselleştirdiği eleştirel ve beklentileri yüksek ebeveyn sesini temsil eder. Bu mod, bireyin kendisini sürekli olarak yetersiz hissetmesine neden olan, mükemmeliyetçiliği zorlayan ve daima daha fazlasını yapması gerektiğini söyleyen bir içsel baskı mekanizmasıdır.
Bu mod genellikle, çocukluk döneminde ebeveynlerin ya da bakımverenlerin çok yüksek beklentiler koyması, başarıyı sevgi ve kabul görmenin şartı haline getirmesi veya hatalara karşı sert ve eleştirel bir tutum sergilemesi sonucu gelişir. Çocuk, ebeveynin beklentilerini karşılayabilmek için kendisini sürekli zorlamaya alışır ve bu baskıyı yetişkinlikte de içselleştirmiş olarak devam ettirir.
Talepkâr Ebeveyn Modunun Etkileri
Bu modun etkileri hem duygusal hem de davranışsal düzeyde kendini gösterir.
1. Sürekli Yetersizlik ve Suçluluk Hissi
Talepkâr Ebeveyn Modu devrede olduğunda kişi, ne yaparsa yapsın yeterli olmadığı hissine kapılabilir. Kendini eleştirmekten ve eksiklerini görmekten kaçınamaz. Hata yaptığında ya da hedeflerine ulaşamadığında yoğun bir suçluluk veya utanç duygusu hissedebilir.
2. Mükemmeliyetçilik ve Aşırı Çaba
Bu mod, kişinin sürekli kendini geliştirmesi ve başarılı olması gerektiğini düşündürerek mükemmeliyetçilik eğilimini artırır. Ancak bu çaba, içsel bir tatminden çok, “ancak böyle kabul görebilirim” inancına dayanır. Kişi, kendini rahat bırakmakta zorlanır ve sürekli bir şeyleri yetiştirmeye, başarmaya odaklanır.
3. Kendini İhmal ve Tükenmişlik
Talepkâr Ebeveyn Modu, kişinin kendi ihtiyaçlarını ikinci plana atmasına yol açabilir. Dinlenmek, kendine şefkat göstermek veya sadece anın tadını çıkarmak “zaman kaybı” gibi algılanabilir. Bu durum, uzun vadede tükenmişlik sendromuna, anksiyete bozukluklarına ve depresyona yol açabilir.
4. Kaygı ve Başarısızlık Korkusu
Bu mod aktif olduğunda kişi, başarısızlığa karşı yoğun bir korku hisseder. Başarısızlık durumunda içsel eleştirmen devreye girerek, kişinin kendisini acımasızca yargılamasına neden olabilir. Hatta bazen kişi, başarısız olma korkusuyla yeni şeyler denemekten kaçınabilir ve “ya başaramazsam?” düşüncesiyle risk almayı bırakabilir.
Talepkâr Ebeveyn Moduyla Baş Etme Yolları
Bu modla başa çıkabilmek için öncelikle onun farkında olmak gerekir. Sonrasında ise Şema Terapi’nin sunduğu bazı stratejilerle bu baskıcı iç sesi yönetmek mümkün olabilir:
• İçsel Diyaloğu Değiştirmek: Kendinize “Bu gerçekten benim düşüncem mi, yoksa içselleştirdiğim ebeveynimin sesi mi?” diye sormak önemlidir. Talepkâr Ebeveyn Modu devreye girdiğinde, onunla bilinçli bir şekilde tartışarak daha sağlıklı bir perspektif geliştirmek mümkündür.
• Kendine Şefkat Göstermek: Kendi hatalarına karşı daha anlayışlı olmak ve kendini kabul etmeyi öğrenmek, Talepkâr Ebeveyn Modunun baskısını azaltabilir. Bu noktada, kendine küçük ödüller vermek, dinlenmeye izin vermek ve kendini suçlamadan hatalarından ders çıkarmak önemli adımlardır.
• Gerçekçi Beklentiler Belirlemek: Mükemmeliyetçilik yerine, ulaşılabilir ve sürdürülebilir hedefler koymak bu modun etkisini azaltabilir. Her şeyin “mükemmel” olması gerekmediğini kabul etmek, daha dengeli bir yaşam sürmeye yardımcı olur.
• Şema Terapi ve Profesyonel Destek: Eğer Talepkâr Ebeveyn Modu günlük yaşamınızı olumsuz etkiliyorsa, bir uzmanla çalışmak faydalı olabilir. Şema Terapi teknikleriyle bu modun etkisini azaltmak ve daha sağlıklı bir içsel denge oluşturmak mümkündür.
Talepkâr Ebeveyn Modu, kişinin içselleştirdiği yüksek beklentiler ve eleştiriler nedeniyle kendisini sürekli yetersiz ve baskı altında hissetmesine yol açar. Ancak bu modun farkına varmak, içsel diyaloğu değiştirmek ve daha şefkatli bir bakış açısı geliştirmek, bu baskıyı azaltmaya yardımcı olabilir. Gerçekçi hedefler koyarak, kendimize anlayışla yaklaşarak ve gerekirse profesyonel destek alarak bu modun etkisini azaltmak mümkündür.
Kendi içsel diyaloglarınızı fark etmeye ve kendinize daha nazik davranmaya ne dersiniz?
Klinik Psikolog&Aile Danışmanı Sümeyra Albakır Çöllü.
