Terk edilme şeması, Şema Terapi modelinde tanımlanan ve bireylerin çocukluk veya erken yaşam deneyimlerinden kaynaklanabilen temel uyumsuz şemalardan biridir. Bu şema, kişinin ilişkilerinde terk edilme, yalnız bırakılma ya da sevdiklerinin hayatından çıkacağına dair sürekli bir korku yaşaması anlamına gelir.
Terk Edilme Şemasının Özellikleri
• Duygusal yoğunluk: Kişi, yakın ilişkilerde sürekli terk edileceğine dair bir kaygı taşır. Partnerinin ya da yakın olduğu kişilerin ona bağlı kalmayacağına inanır.
• Bağımlılık: Duygusal destek arayışı yoğundur. Kişi, sevdiklerinin yanında olmadığında kendini güvende hissetmeyebilir.
• Tetikleyici durumlar: İlişkilerde mesafe, ilgisizlik ya da terk edilme tehdidi algısı şemayı aktive eder.
• Davranışsal örüntüler: Kişi, ya aşırı yapışkan ve kontrolcü davranır ya da bağlanmaktan kaçınır. Bununla, terk edilme ihtimalini önlemeye çalışır.
Terk Edilme Şeması Nasıl Gelişir?
Terk edilme şeması genellikle çocuklukta veya genç yaşlarda şu tür deneyimlerden kaynaklanabilir:
1. Kararsız bakım verenler: Ebeveynlerin ya da bakıcıların tutarsız davranışları (örneğin, bazen sevgi dolu bazen ilgisiz olmaları).
2. Kaybedilen ilişkiler: Anne, baba, kardeş gibi önemli bir figürün ölüm, boşanma veya uzaklaşma ile hayatından çıkması.
3. Duygusal ihmal: Çocuğun, yeterince sevgi veya güvence hissetmemesi.
4. Yoğun bağımlı ilişkiler: Ebeveynin çocukla sağlıksız bir bağımlılık ilişkisi kurup ardından fiziksel ya da duygusal olarak uzaklaşması.
Terk Edilme Şeması Nasıl Davranışlara Yol Açar?
1. Kaçınma: Kişi, terk edilmekten korktuğu için yakın ilişkilerden kaçınabilir.
2. Bağımlılık: Partnerine ya da arkadaşlarına aşırı derecede bağlanarak terk edilmeyi önlemeye çalışabilir.
3. Kendi kendini gerçekleştiren kehanet: Aşırı kıskançlık, kontrolcülük veya yapışkanlık, karşıdaki kişinin ilişkiyi bitirmesine neden olabilir.
4. Duygusal gelgitler: Kişi, ilişkilerde aşırı duyarlı ve güvensiz davranabilir.
Terk Edilme Şemasıyla Baş Etmek
Terk edilme şeması, terapilerle ve farkındalık çalışmalarıyla yönetilebilir:
• Şema Terapi: Şemanın kökenine inerek, bireyin çocukluk döneminde geliştirdiği yanlış inançları yeniden yapılandırmayı hedefler.
• Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Olumsuz düşüncelerin yeniden çerçevelenmesine yardımcı olur.
• Farkındalık ve Duygusal Düzenleme: Kişi, terk edilme korkularını tetikleyen duygularını tanıyıp, daha sağlıklı tepkiler geliştirebilir.
• İlişki becerileri geliştirme: Güvenli bağlanma için sağlıklı sınırlar oluşturmayı ve iletişim kurmayı öğrenmek faydalı olabilir.
Eğer terk edilme şeması yaşamınızı etkiliyorsa, bir terapist ile çalışmak bu konuyu ele almanızda oldukça destekleyici olabilir.
Klinik Psikolog&Aile Danışmanı Sümeyra Albakır Çöllü
