Duygusal değişkenlik, farklı duygusal durumlar arasında hızlı ve dramatik bir şekilde geçiş yapma eğilimidir. Duygusal değişkenliği fazla olan kişiler genellikle “hassas” olarak tanımlanır
Mutluluk, neşe, heyecan, coşku, eğlence gibi olumlu duygular arasında hızla geçiş yapabilirler. Ancak üzüntü gibi olumsuz duyguları da diğerlerine göre daha derinden deneyimleme eğilimindedirler.
Terim, “sallanmak, sallanmak veya dengesiz bir şekilde hareket etmek” anlamına gelen Latince labilis kelimesinden gelir. Duygusal değişkenlik için diğer terimler arasında değişken ruh hali, değişken duygulanım ve tepkisellik yer alır.
Duygusal değişkenlik, borderline kişilik bozukluğu gibi kişilik bozuklukları olan kişilerde yaygın olarak görülür ancak aynı zamanda bipolar bozukluk ve travma sonrası stres bozukluğu (PTSD) gibi durumlarda da ortaya çıkabilir.
Duygusal değişkenlik, huysuzluktan veya “asabi” olan bir kişiden farklıdır. Duygusal değişkenliği yüksek olan kişiler, belirli bir şey tarafından tetiklenmeyen ani, dramatik değişiklikler yaşarlar. Duyguları hızla ve öngörülemez bir şekilde dalgalanır. Bir an kendilerini iyi hissedebilirler, bir sonraki an ise hiçbir uyarı vermeden öfkeli ya da üzgün olabilirler.
Ruh halindeki bu ani değişimler, bu değişiklikleri neyin tetiklediğini ve duygusal değişkenliği olan bir kişi üzgün olduğunda nasıl tepki verebileceklerini anlamakta zorlanan aile ve arkadaşlar için son derece zorlayıcı olabilir.
Duygusal Değişkenliğin Nedenleri
- Psödobulbar etkisi: Bu, beyin hasarı veya nörolojik hastalıkların neden olabileceği bir tür duygusal değişkenliktir. Travmatik beyin hasarı, felç, multipl skleroz, parkinson hastalığı ve diğer sağlık sorunları tarafından tetiklenebilir. Bu rahatsızlığa sahip kişiler aynı zamanda kontrolsüz gülme veya ağlama da yaşayabilirler.
- Duygudurum bozuklukları: Buna bipolar bozukluk ve depresyon gibi durumlar da dahildir.
- İlaç yan etkileri: Bazı antidepresanlar da dahil olmak üzere bazı ilaçlar duygusal dengesizliğe neden olabilir.
- Madde kullanımı: Alkol ve esrar, ecstasy ve PCP gibi yasa dışı uyuşturucuların tümü duygusal dengesizliğe yol açabilir.
- Borderline kişilik bozukluğu: Bu duruma sahip kişiler sıklıkla kişisel, sosyal ve profesyonel ilişkilerini etkileyebilecek hızlı ruh hali değişimleri ve patlamalar yaşarlar. Ayrıca kendilerini olumlu hissettiklerinde rastgele cinsel ilişkiye girme veya harcama çılgınlığı gibi riskli davranışlarda bulunabilirler.
Duygusal Değişkenlik Belirtileri
- Yoğun duygular ve hızlı ruh hali değişiklikleri: Yüksek duygusal değişkenliğe sahip kişiler, bu değişimlerin gerçekleşmesi için görünür bir neden olmasa bile, gün boyunca hızla değişen ve sık sık değişen yoğun duygular yaşarlar.
- Ruh halini etkileyebilecek olaylara verilen uygunsuz tepkiler: Duygusal değişkenlik aynı zamanda uygunsuz tepkileri de içerebilir. Örneğin duygusal değişkenliği yüksek olan bir kişi, bir cenaze töreninde gülebilir veya spor takımı kaybederse ciddi şekilde depresyona girebilir.
- Duyguları kontrol etmede zorluk: Duygusal değişkenliği yüksek olan kişiler duygularının yoğunluğunu kontrol edemezler. İstedikleri zaman bile olumsuz ruh hallerinden hızla “kaçamazlar”, bu da arkadaşlıkları ve ilişkileri sürdürmeyi zorlaştırabilir.
Duygusal Değişkenlik Türleri
- Disforik/kararsız ruh hali: Bu tip ruh halindeki kişiler ani ve hızlı değişikliklerle karakterize edilir. Örneğin, bir kişi kendini mutlu ve heyecanlı hissedebilir, ardından hiçbir uyarı vermeden depresyona girebilir veya üzülebilir. Bu değişimler öngörülemez olabilir ve haftada iki defadan fazla gerçekleşebilir.
- Manik/hipomanik dönemler: Bu bölümler, birkaç gün süren ani, hızlı ve kalıcı ruh hali değişikliklerini içerir. Bu tür duygusal değişkenlik, bipolar bozuklukla ilişkilidir ve uykunun azalması, düşüncelerin hızla akması ve riskli davranışların yanı sıra mutluluk, sinirlilik veya ajitasyon duygularını da içerebilir. Bu değişimleri yaşayan insanlar aynı zamanda çılgınca harcamalar yapmak veya birçok yeni proje üstlenmek gibi pervasız davranışlara da girişebilirler.
Duygusal Değişkenlikle Başa Çıkmak
Duygusal değişkenlikle başa çıkmak zor olabilir. Ancak bu sorunla baş etmenin sağlıklı yolları var: - Kendinizi iyi hissetmenizi sağlayacak bir şey yapın: İster bir arkadaşınızla yürüyüşe çıkın ister yalnız vakit geçirin, öz bakım ve öz şefkat uyguladığınızdan emin olun.
- Gerekirse ara verin: Sizi rahatsız eden insanlardan ve durumlardan biraz uzaklaşın.
- Duygularınız hakkındaki gerçeği kendinize söyleyin: Duygularınızın bazen kontrolünüz altında olmadığının farkına varın ve onlara rağmen sizin için en iyi olanı yapın.
- Evde ve işte kendinize iyi bakın: Yeterince uyuyun, sağlıklı beslenin ve düzenli egzersiz yapın.
- İnsanların sizin yanınızda olduğunu unutmayın: Sizi önemseyen arkadaşlarınızdan ve ailenizden yardım istemekten korkmayın. Bu, duygusal değişkenlikle etkili bir şekilde başa çıkma konusunda büyük bir fark yaratabilir.
Eğer sık sık duygusal olarak değişiklik yaşadığınızı ve bunu kontrol etmekte zorlandığınızı düşünüyorsanız bu konuda bir uzmandan destek alabilirsiniz.
Klinik Psikolog&Aile Danışmanı Sümeyra ALBAKIR
