Neden yediğimizi anlamak için öncelikle benzer anlamlarda kullanılan ama iki ayrı kavram olan açlık ve iştahın ne olduğunu anlamak önemlidir.
Açlık, vücudumuzun fizyolojik ihtiyacına cevap verir. Gerçekten yemek yememiz gerektiğinin sinyalidir. Açlık kontrol edilemez; içgüdüseldir. Uzun süre aç kaldığımızda baş dönmesi, baş ağrısı, mide ağrısı, halsizlik, ruh hali değişimleri ve aşırı durumlarda bayılma yaşayabiliriz. Açlık duygusal bir faktöre veya dürtüye bağlı değildir. Örneğin üzüntü veya endişeden dolayı açlık hissetmiyoruz.
İştah seçicidir, aniden görünür ve duygularımızdan kaynaklanabilir. Aslında iştahlı olmak kötü değildir, gerekli besinleri tüketmemizi sağlar. Ancak iştah kontrolü aşırı yemenin önüne geçmede çok önemlidir.
Örneğin, pastanenin önünden geçerken gördüğümüz çikolatalı keki veya en sevdiğimiz pizzacıdan bir dilim pizzayı yemek isteriz. Ancak o an o yediklerimizle bir doygunluk hissetmeyiz. Fizyolojik olarak aç olmadığımız için bir ihtiyacımızı da karşılamış olmayız.
İştah bir döngüden oluşur; bir arzu veya farklı bir ruh hali beklenir, sonra buna bağlı bir yiyeceği istersiniz ve sonunda yiyeceği elde edersiniz. Ancak fizyolojik olarak enerji gereksinimlerinizi karşılamaz. Kontrolsüz olan iştahınız, besleyici olmayan gereksiz kalori artışına neden olmuş olabilir.
Açlık ve iştah farkı şu şekilde daha net görülebilir. Örneğin çok acıkmışsınızdır ve bir tost yersiniz. Sonrasında iştahınız, cazip göründüğü veya tadı güzel olduğu için iki tane daha tost yemeye yol açabilir. Bu sebeple sık sık kendimize iştah ve açlık arasındaki farkı hatırlatmalıyız.
İştah kontrolü, iştahı azaltmaktan farklıdır. İştah seviyeleri beyninizden büyük ölçüde etkilendiği için öğrenilmiş bir davranıştır. İştah seviyesini kontrol etmeyi ve değiştirmeyi öğrenebilirsiniz. Bu konuda bir uzmandan destek almayı veya farkındalığınızı arttırmak için pratikler yapmayı deneyebilirsiniz.
Hadi bir daha bir şeyler yiyeceğinizde, fizyolojik açlık sinyaliniz mi yoksa iştahınız mı diye dikkat edin. Farkı bilmek ve vücudunuzla daha uyumlu olmak sağlığınız ve kilonuz üzerinde kontrol sahibi olmanın ilk adımı olabilir.
Selin Ecevit
Diyetisyen & Beslenme Uzmanı
