Son zamanlarda sıklıkla karşımıza çıkan gaslighting terimi, Patrick Hamilton’un, 1940’ta sahnelenen, ‘Gas Light’ adlı oyunundan gelir. Oyunda, manipülatif bir kocanın, karısının düşüncelerinden şüphe edip sorgulamasını sağlayarak onu deliliğin eşiğine nasıl sürüklediği anlatılır. Sonrasında bu terim, bir kişiyi bir takım psikolojik teknikler kullanarak kendi akıl sağlığını sorgulamaya götürecek biçimde manipüle etmek, hedeflenen kişinin zihnine şüphe tohumları ekerek bu kişinin kendi algısını ve gerçekliğini sorgulamasına sebep olmak anlamında kullanılmıştır.
Bu süreçte gerçeklik tanımları manipülatif eş tarafından yapılır. Uygulanan taktik ve davranışlar sayesinde mağdurun kafası karışmaya başlar ve zamanla kendisinden şüphe duyar. Bu şekilde geri çekilme dürtüsü sağlanır. Yaygın olarak kullanılan gaslighting yöntemleri bilgileri gizlemek, değiştirmek ve durumu kontrol etmektir. Manipülatif eş, mağdurdan bazı bilgileri gizler, mağdurla ilgili birtakım durumları değiştirir ve mağduru tamamen kontrol etmeye başlar.
Gaslighting; bireyin kendi gerçeklik algılarına olan güvenini zedeleyen, zihinsel olarak karışıklık yaratan mağdur için son derece yıkıcı bir manipülasyon biçimidir. Mağdurun zamanla psikolojik bütünlüğü bozulur ancak yanlış giden bir şeylerin olduğuna dair sağlam bir kanıt bulamaz.
Stern’e göre gaslighting’in mağdur üzerindeki olumsuz etkileri 3 aşamada gerçekleşir
1.İnançsızlık: Mağdur, manipülatif eşin söylediği şeylerin yanlış olduğunu ve kendisinin haklı olduğunu eşine ispatlamaya uğraşır. İlk dönemlerde manipülatif eş, mağdur için endişelendiğini ve onu sevdiğini söyler. İlerleyen süreçlerde ise bu sözler yerini yıkıcı ifadelere bırakır. Manipülatif eş bu süreçte daimî olarak da inkâr eder. Mağdur ise kafası karışmış ve endişeli hisseder. Bir şeylerin yanlış gittiğini fark etse bile bu yanlışlığın adını koyamaz.
2.Savunma: Mağdurun, manipülatif eşin suçlamalarına karşı kendisini savunması ile karakterize bir aşamadır. Bu aşama genellikle manipülatif eş açısından başarılıdır. Çünkü bu aşamada mağdur kanıtlar arar, saplantılı bir şekilde tartışır ve genellikle eşinin onayını çaresizce kazanmaya çalışır. Bu aşamada mağdur hem eşini hem de ilişkiyi kaybetmekten korkar. Bu yüzden de boyun eğmek zorunda kalır.
3.Depresyon: Son aşama en zorlu aşamadır. Bu aşamada mağdurun, manipülatif eşin onayını alması daha da zorlaşır. Mağdur artık pes etmiş, kendisinin haklı olduğunu ispatlama çabasından vazgeçmiştir. Artık eşinin haklı olduğunu kendisine ispatlamaya çalışır. Bu aşamada mağdur en basit kararlarını bile eşine danışmadan alamaz, kendi kararlarını veremez bir hale gelir.
Bu duygusal istismar türünü tüm bu aşamaları geçmeden evvel tanımlayabilmek oldukça önemlidir. Siz de gaslighting mağduru olduğunuzu düşünüyorsanız profesyonel bir yardım alabilirsiniz.
Klinik Psikolog Meryem Karakaya
